Bireysel emeklilikte neler değişti?

Okuyuculardan da her gün soru alıyorum, ‘değişikliklerin içinden çıkamıyoruz, şu konuyu bir anlatsan’ diye. Anlatayım. 

1 Ocak’tan itibaren BES’te kesinti oranları, düşürülerek, katılımcıların lehine olacak şekilde değişti. Peki, sene başından önce neydi kesintiler? Sisteme girenlerden; 120 ile 700 lira arasında giriş aidat ücreti, aylık ödenen katkı paylarından yıllık yüzde 2 şirket yönetim gideri ve birikimlerin değerlendiği fonlardan da yıllık yüzde 1,09 ile yüzde 2,28 arasında fon işletim gideri kesiliyordu. Özetle, farklı oranlarda, üç ayrı kesinti uygulanıyordu.

Peki, 1 Ocak’tan itibaren ne değişti? Bir kere, üç farklı kesinti uygulaması kalktı. Yani, giriş aidatı, şirket yönetim ve fon işletim gider kesintisi artık yapılmayacak. İlk 5 yıl boyunca, yıllık tek bir kesinti yapılacak ki, bu da brüt asgari ücretin yüzde 8,5’ini geçmeyecek. Bu da 2016 için 140 lira ediyor. Asgari ücrette göre kesinti oranı da değişecek. Örnekle anlatayım: Asgari ücretin 5 yıl boyunca sabit olduğunu varsayalım; sisteme ister aylık ister yıllık, kaç para yatırırsanız yatırın, yıllık 140 lira üzerinden, 5 yıl boyunca emeklilik şirketi sizden toplam 700 lira kesecek.

Tabi bu kesinti, sistemde 5 yıl kalmanız halinde geçerli. Erken çıkarsanız, 5 yıllık kesintinin tamamını birikiminizden topluca alınacak. Örnekten devam edeyim. İkinci yılın sonunda ayrıldınız ve o zamana kadar da yıllık 140 liradan, 280 lira kesinti yapıldı. Şirket, sizden 5 yılda 700 lira kesecekti ya, kalan 420 lirayı, sistemden çıkarken birikiminizden topluca alacak. Yani, erken çıkmanın bir cezası var.

FON İŞLETİM GİDERİ

Gelelim, birikimlerinizin değerlendirdiğiniz fonlardan yapılan kesintilere. Burada bir değişiklik yapılmadı. Birikiminizi; faiz içeren hazine bonosu-devlet tahvili-kıymetli maden-likit fonlarda değerlendiriyorsanız yıllık yüzde 1.09, kamu-özel sektör borçlanma araçları-standart fonlarda değerlendiriyorsanız yıllık yüzde 1.91, hisse senedi-karma-esnek fonlarda değerlendiriyorsanız yıllık yüzde 2.28 kesinti yapılmaya devam ediyor.

Hadi gelin, 5 yıl için toplam kesintiyi örnekleyelim: Sisteme her ay 150 lira yatırdığınızı ve faiz içeren fonları seçtiğinizi varsayalım. İlk yılın sonunda birikiminiz, 1.800 lira olacak ve 140 lira sabit kesinti ile 19.62 lira yıllık fon işletim gideri (yüzde 1.09) dahil sizden 160 lira kesilecek. 5 yılın sonunda birikiminize en düşük yüzde 10 getiri sağlandığınızı düşünecek olursak; kabaca, birikiminiz 10 bin lira olacak ve sizden, 109 lira fon gideri, 700 lira da sabit kesinti olmak üzere 5 yılda toplam 809 lira kesilecek. Bu hesaplamalar içinde yüzde 25’lik devlet katkısı yok. Aslında 5 yılda devlet katkısı ve getiri dahil toplam birikiminiz 12.250 lira. Bunun 9 bin lirası sizin yatırdığınız, bin lirası getiri, 2.250 lira da devlet katkısı.

5. YILDA KESİNTİ BİTİYOR

5 yıldan sonra ise hani şu yıllık asgari ücrete endeksli olan, örneğimizde de 140 lira olarak hesapladığımız kesintiler var ya, işte onlar artık bitiyor ve 6. yıldan itibaren fon gideri de dahil sistemdeki tüm kesintilere sınırlama geliyor. Şöyle ki; emeklilik şirketlerinin yapacağı toplam kesintiler, 6. yılda, devlet katkınızdaki toplam birikiminizin yüzde 60’ını, 7. yılda yüzde 70’ini, 8. yılda yüzde 80’ini, 9. yılda yüzde 90’ını, 10. yıl ve sonrasında da yüzde 100’ünü geçmeyecek. Örnekle anlatalım: Sisteme aylık 150 lira yatırıyorsunuz ve 6. yılın sonunda devlet katkısındaki birikiminiz 2.700 lira oldu. Şirketin, 6 yıl boyunca yapacağı kesinti toplamı (2.700 liranın yüzde 60’ı) 1.620 lirayı ve 7. yılın sonunda 2.250 lirayı, 8. yılın sonunda 2.880 lirayı geçmeyecek. Kaba bir hesapla, 8 yıl sistemde kaldığınızda, sizden yıllık 360 lira kesinti yapılacak da diyebiliriz.

İADE SİSTEMİ BAŞLIYOR

Bu kadar da değil. 6. yıldan itibaren fon kesintilerinin katılımcılara iade uygulaması başlayacak. Onu da anlatayım: 6. yılda, o yıla ait fon kesinti tutarının yüzde 2.5’i hesabınıza iade edilecek. Diyelim ki, 6. yılda birikiminiz, getiri de dahil 15 bin lira oldu ve sizden 163 lira fon yönetim gideri kesildi. İşte bunun, 4 lirası sene sonu hesabınıza iade edilecek. 6. yıldan sonraki yıllarda da iade tutarı yüzde 2,5 artarak (7. yılda yüzde 5-8. yılda 7.5-9. yılda yüzde 10 şeklinde) devam edecek. Fon kesintilerinde iade uygulaması ise 2021’de başlayacak.

Biliyorum, uygulama bir hayli karışık. Şu kadarını bilin, geçmişe göre kesinti oranları ciddi düşürüldü ve sistemde uzun süre kalanlara avantaj sağlayacak hale getirildi. Erken çıkanlara ise kesintiler ağır gelecektir ama yine de eskisi kadar ağır olmayacak.