Lozan’ın eksiksiz seyir defteri

Taha Akyol’un konuyla ilgili derinlemesine hazırladığı Bilinmeyen Lozan kitabı ve Bilinmeyen Lozan (5 DVD) belgeseli, bir de Sefa Kaplan’la beraber hazırladıkları; Açık ve Gizli Oturumlarda Lozan Tartışmaları (TBMM’deki Lozan Müzakereleri Tutanakları) kitabı, bu konudaki tartışmalara son noktayı koyuyor. Elbette burada yazarın, araştırmacının kişisel kanaatini, vardığı sonuçları okuyacaksınız. Ama Taha Akyol, sizden belgesiz ve bilgisiz, buyurgan bir üslupla yazdıklarını onaylamanızı beklemiyor. Söz konusu bilgilerin, belgelerin ışığında ve görselliğin eşliğinde kendi değerlendirmenizi yapabilmenize imkân tanıyor. Elbette nesnel bir çalışma ama siyasal konularda, hele geçmiş bir tarih söz konusuysa, yeni parantezler açılabilir.
Benim bu türe ait birinci kuralım, yazarın doğruları aradığına ikna olmamdır. Başka aradığım yanı da sıkıcı, okura hiçbir edebiyat lezzeti vermeyen dilden uzak olmasıdır. Bu sayede kütüphanemizin rafında sonsuza kadar yeri ayrı olur. Taha Akyol’un Lozan konusundaki kitaplarını, sürekli masamızın üstünde bulundurmamız gerekir. Çünkü sık sık bakmak ihtiyacını duyacağız.

Hangi koşullarda imzalandı?

Birçok araştırmada, hemen Lozan konusuna beylik hatırlatmalar yapılarak yüzeysel bir giriş yapılır ve geçmişi, imzanın öncesine değinmeden, şartları etraflıca ortaya koymadan anlatmak, bir araştırma değildir! Oysa Taha Akyol, 1900’lerde başlayan, savaş ortamının şekillendirdiği siyasi tarihimizin seyrini etraflıca ortaya koyuyor, sonra da Lozan’ı irdelemeye başlıyor. Şimdiye kadar yazılmış kitaplarda ne yazık ki, Lozan’ın evveliyatı ve sonrası adam akıllı incelenmedi. Lozan’ın kaç ayağı vardı? İsviçre-Ankara-Londra ayakları kadar, iki imparatorluk geçmişi, bir yeni rejim etkisi vardı... Peki bunların birbiriyle etkileşimi, sonuçlarda ne derece etkili oldu? Akyol’un kitabında cevap bulduğumuz sorulardan biri de bu!
Kitabın önemli artılarından birisi, konuyla ilgili başka fikirlere de yer veriyor olması... Bu sayede okur, geniş bir bakış açısından yararlanıyor. Böylece sadece yazarın ulaştığı bilgilerden değil, o konudaki önemli çalışmalardan da haberdar oluyoruz, onların da önemli bölümlerini okuyoruz. İsmet İnönü’nün Lozan’daki ateş çemberi içinde yaşadıklarını, bütün baskılara direnişini konuyla ilgili sayfalarda okurken, gerilimli bir siyasi film seyrettiğiniz duygusuna kapılıyorsunuz. Peki İsmet İnönü ve diğer kurmaylar Lozan’da büyük bir diplomatik sınavdan geçerken Ankara’da, TBMM’de Lozan üzerine konuşmalar nasıldı? Uzakta olan bir siyasal mücadele yeni kurulmuş mecliste ve başkentte nasıl değerlendirildi? Taha Akyol’un Sefa Kaplan’la birlikte hazırladıkları ‘Açık ve Gizli Oturumlarda Lozan Tartışmaları’ adlı kitabı bu sorulara cevap veriyor. Yalnız uzmanlar için değil, meraklı okurlar için de önemli bir belgesel kitap.