Her masada bulunması gereken bir sözlük

Sözlüklerin önemini sık sık yinelerim. Genel sözlüklerin yanı sıra alan/meslek sözlüklerini de kullanmamız, zaman zaman onlara da bakmamız gereğini anımsatırım. Bir yazarın, özellikle bir medya mensubunun masasında geniş bir sözlük kitaplığı bulunması şarttır. Günlük kullanılan terminolojiden yeni sözcüklere kadar böyle bir kitaplık bir meslek zorunluluğudur.
Meslek sözlüklerinin de gereği, terimlerde karşımıza çıkar. Bu konuda yetkin bir adın hazırladığı edebiyat sözlüğünü tanıtacağım.
Yıllardır edebiyatın bilimsel yönünde, dil konusunda önemli çalışmalardan tanıdığımız, çeşitli dil kurumlarında, çeşitli üniversitelerde öğretim üyeliği yapan Emin Özdemir’in Edebiyat Sözlüğü(*) her yazarın sık sık başvuracağı kaynak bir kitap niteliği taşıyor.
Emin Özdemir, Önsöz’de kitabın özelliğini açıklıyor: “Elinizdeki sözlük, edebiyatın temel kavramlarını kapsıyor. Türk edebiyatının gelişim evrelerini, bu evrelerde ortaya konan ürünlerin türsel ve biçimsel özelliklerini, bunların dokusunda yer alan söz ve anlam sanatlarını kuşatıyor. Şiirsel ve anlatısal türler, düşünce yazıları, sözlüğün konu haritasında yer alıyor. Ayrıca düşünce ve duygu dünyamızdaki yeni yaklaşımların, yeni açılımların ürünü olan edebiyat akımları, edebiyat kuramları, bunlara dayalı eleştiri türleri ayrıntılı bir biçimde işleniyor. Dilin kullanımına yönelik kimi dilbilgisi ve dilbilim terimleri de sözlüğün maddeleri arasında.
Terimsel anlamıyla bu sözlük, bir ansiklopedi değil. İçeriğinin belirlenmesinde edebiyat eğitiminden geçecek lise, üniversite öğrencileriyle bu eğitimi verecek öğretmenlerin gereksinimleri özellikle göz önünde tutulmuş. Ayrıca sözlüğün, yalnızca öğrencilere, öğretmenlere değil, edebiyata ilgi duyan herkese seslenecek kapsam ve düzeyde olmasına özen gösterilmiştir.”
Özellikle kitabı tanıtırken, Özdemir’in dil özenine değinmek gerek.
Yıllardır arı ve duru dil kullanmamız gerektiğini, kavramlara ve yabancı terimlere Türkçe karşılık bulma çabalarıyla dil bilincini yıllarca savunmuştur. Bu bakımdan da sözlükteki maddelere başvuranlar Türkçe ile bilimsel incelemeler yapılacağının kanıtını görecekler.
Sözgelimi ‘tasvir’ yerine ‘betimleme’yi kullanıyor. ‘Gramer’ maddesinin karşılığında ‘dilbilgisi’ yazıyor.
Sadece karşılıkları verilmekle yetinilen sözlüklerin yararlanma alanı çok dardır. Oysa Emin Özdemir her maddenin karşılığında o maddeyi açıklayan örnekler almış. Böylece maddenin bilgisini daha iyi anlamamızı mümkün kılıyor. Sözlükten maddelere bakarak, edebiyat tarihinin genel bir özetini de öğrenmenizi sağlıyor.
Sözlükler okundukça incelendikçe değerlenir!
Masanızın üstünde dursun.